5 ақпанда журналист Рухшона Хакимованың үстінен қозғалған істі қараған жабық сот процесі аяқталып, үкім жарияланды. Журналистің жазасы тәжік қоғамын дүр сілкіндірді. Біреуі жасқа да толмаған екі баласы бар келіншекті үкім жариялана салысымен қамауға алды. "Азаттық Азия" редакциясы мемлекетке сатқындық жасады деген айыппен сегіз жылға сотталған журналистің жақындарымен, әріптестерімен және достарымен сөйлесті.
"Қызым нендей күйде екен?.."
"Қызымның нендей күйде екенін ойласам, жанымды қоярға жер таппаймын. Бүгін жетінші күн (үкім шығып, қамауға алынғалы – ред.). Бәрінен бұрын қыздарына қиын болды. Анасынан жырақтауы үлкен қызға ауыр тиер деп ойлап едім, кішісіне тіптен қиын соғып жатыр. Анасының омырауын еміп ұйықтаушы еді. Қазір "мамалап" жылайды. Қолыма алып жұбатуға тырысамын, түнгі үшке дейін ұйықтата алмай жүремін", – деді көз жасын әзер тыйған Максуда Шаропова.
Максуда – тәжікстандық журналист Рухшона Хакимованың анасы. 5 ақпанда Душанбеде жабық сот процесінде шығарылған үкімге сай, 31 жастағы келіншек сегіз жылға түрмеге қамалды. Омырауда баласы болғандықтан сот процесі кезінде үйқамақта болған Рухшона Хакимованы үкім шыға салысымен дереу қамауға алды.
Оның екі қызы – екі жарым жастағы Шахнура мен тоғыз айлық Шукрона әкесінің, атасы мен әжесінің қамқорлығында қалды.
Рухшонаның күйеуі – саудагер. Баспасөз өкілдерімен сөйлесуден қашады. Ата-анасы бұрын ағылшын тілінен сабақ берген, қазір зейнеткер. Әкесі инсульттан кейін 2-топтағы мүгедек.
"Отағасы бұрын Канибадам әкімдігінде (Рухшона Хакимованың отбасы Соғды облысы Канибадам қаласында тұрады – ред.) жұмыс істеген, жамағат төрағасы болған, ел-жұрт оны әділ, адал адам ретінде біледі. Отбасымызбен отанымыздың игілігі жолында жұмыс істедік, сондықтан да қызымызға тағылған айып айран-асыр қалдырды. Оның отанымыз бен мемлекетімізге қарсы шығуы мүмкін емес", – деді Шаропова.
Үкім және қос сырға
Сот Рухшонаны мемлекетке сатқындық жасады деп тапты. Ондай әрекет аса ауыр қылмысқа жатады, мұндай баппен істі болғандардың жазасы, заң бойынша, кейінге шегерілмейді, тіпті кішкентай баласы бар екеніне де қарамайды. Жақындары мен адвокатының айтуынша, журналистің өзі кінәсін мойындамаған.
Хакимованы жабық сот процесі өткен тергеу изоляторында қамауға алды. Анасының айтуынша, сот үкімді жариялағаннан кейін журналистің адвокаты үн-түнсіз сыртқа шығып, Рухшонаның жақындарына оның сырғасын табыс етіпті.
Хакимованы қылмыстық қудалау ісі былтыр маусым айында, "мемлекеттік төңкеріс жасауға талпынған" деген күдікпен бір топ қоғам қайраткеріне қарсы тергеу басталғанда қозғалды. БАҚ бұл жөнінде қараша айында ғана хабарлады.
Іске қатысы бар тұлғалардың бірі, Тәжікстанның социал-демократиялық партиясы (ТСДП) көшбасшысының бірінші орынбасары Шокирджон Хакимов – Рухшонаның ағасы. 2015 жылы Тәжікстанның ислам жаңғыру партиясына тыйым салынғаннан бастап, кейінгі кезге дейін ТСДП елдегі жалғыз оппозициялық партия қатарында болды.
Іс құпия жүргендіктен, қылмыстық іске не түрткі болғаны белгісіз.
Кейбір мәліметтер бойынша, журналист Қытайдың Тәжікстанға ықпалы тақырыбында сауалнама жүргізгені үшін сотталған, ондай сұраққа жауап бергендер қатарында Шокирджон Хакимов пен Демократиялық партияның бұрынғы көшбасшысы, бұрынғы депутат Саидджафар Усмонзода да бар ("мемлекеттік төңкеріс жасамақ болды" деген айыппен 27 жылға сотталған).
"Арқа сүйеуге болатын адам"
Рухшона журналистикаға жүрек қалауымен, жақындарының қарсылығына қарамай келген.
"Рухшона оқуға құжат тапсыратын кезде ағасы Технологиялық университетте декан болып жұмыс істейтін. Ағасы қолдайды деген оймен барлығы сол университетке бар деп еді. Бірақ Рухшона Тәжік мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде оқығысы келетінін айтты. Бүкіл емтиханды тапсырып, талапкерлер арасында ең жоғары балл жинады", – деді анасы.
Әріптесі, журналистика факультетінде бірге оқыған курстасы Рухшонаның бірінші курстан бастап-ақ мамандыққа құлай беріліп, түрлі тренингке қатысып, ақпарат құралдарымен әріптес болғанын айтып берді.
"Бірінші курстан бастап баспасөзге мақала жаза бастады, жақсы жазатын. 2015 жылы бакалаврды бітірдік, Рухшона магистратураға түсті", – деді ол.
Тәжікстанның тәуелсіз ақпарат құралдары ұлттық қауымдастығының төрағасы Нұриддин Каршибоев журналист ретінде Рухшона көз алдында "өскенін" айтады.
"Журналистикада жүргеніне 13 жыл болса, соның жартысынан астамында бірге жұмыс істедік. БАҚ жөніндегі кеңес төрағасы болғанымда, менің ассистентім болды. Ұлттық қауымдастыққа "Джавонони Точикистон" (Тәжікстан жастары) басылымынан келді. Талдау материалдар жазуға араласты, оның мақалалары жергілікті ақпарат құралдарымен шектелмей, Соғыс пен бейбітшілікті жариялау жөніндегі Британ институтының (IWPR) ресурстарында жарық көріп тұрды. Фактчекинг жасауға шебер болды, жалған ақпаратпен күресті, журналистиканың халықаралық стандарттарына бағынып, материалдарында пікір әртараптығын қамтамасыз ететін", – деді Каршибоев.
"Ол арқа сүйеуге болатын адам еді, – дейді Рухшонаның тағы бір әріптесі (аты-жөнін атамауды өтінді). – Кейбір журналистер сияқты қудалаудан қорқып, бұғып қалмайтын, кез келген тақырыпта әріптестікке дайын болатын, саяси тақырыптан да қашпайтын".
2022 жылы бірнеше журналист пен блогер сотталған уақытта та Рухшона бей-жай қалмай, әлеуметтік желіде оларды қолдап жазба жариялаған.
Білетіндердің айтуына қарағанда, Рухшона кәсіби қызметі үшін қысымға ұшыраса да, ешқашан мойымаған.
"Бірнеше жыл бұрын Рухшона әлдебір басылымға араб тілін үйрететін орталықтар жабылып жатқаны жөнінде мақала берген. Осыдан кейін арнаулы қызмет өкілдері қоңырау шалып, бұл тақырыпты жазуға кім тапсырма бергенін сұрап, жарияланған мақалаға орай түсіндіру жұмысын жүргізген, – деп еске алды тағы бір әріптесі. – Бұрын оны барлығы Шокирджонның (Шокирджон Хакимов – ред.) қарындасы деп танитын. Билік осы туыстық байланысты алға тартып, мақаланы жазуға ағасы тапсырма берген деп түйді".
#Ярухшона
Ақпарат құралдарында мемлекетке сатқындық жасады деп айтыла бастағаннан кейін көптеген досы мен танысы Рухшонадан теріс айналды.
Билік оның пәтер аламын деп жинап жүрген, шамамен 300 000 сомони (30 000 доллардай) жиналған банктегі есепшотын бұғаттады.
Жабық сот процесінен белгілі болған жалғыз нәрсе – прокурор соттан Рухшонаны 17 жылға абақтыға қамауды сұрапты.
Үкім шығарған Жоғарғы сот төрағасының бірінші орынбасары Шавкат Лутфуллозода 13 ақпан күні өткен баспасөз мәслихатында мемлекетке сатқындық жасады деген бап бойынша сотталған адамның жаза мерзімін өтеуі кейінге шегерілмейтінін тағы да айтты. Журналистер қолда бар дерекке сүйеніп, Рухшона Хакимованың сауалнама жүргізгені үшін ұсталып әрі сотталып жатқанын алға тартып, мұның себебін сұраған еді, алайда Лутфуллозода жауап бермеді. Істің құпия екенін алға тартып, айыптың жай-жапсарын айтпады.
Қаңтардың аяғында халықаралық Human Rights Watch құқық қорғау ұйымы Тәжікстан билігін Рухшона Хакимованың айыбын алып тастауға үндеген.
"Журналистер кәсіби қызметін атқарғаны үшін қылмыстық қудалауға ұшырамауы керек, ал билік Хакимоваға тағылған айыпты алып тастап, оны үйқамақтан босатқаны жөн", – деді Human Rights Watch ұйымында Орталық Азияны зерттеуші Сыинат Сұлтаналиева. Сонымен бірге "егер тәжік билігінің қолында нағыз қылмыс жасалғанына бұлтартпас дәлел болса, құқықтық процедураларды сақтап, әділ сот тергеуіне кепілдік беруі керек" дtg айтты.
Адвокаттың сегіз жылға сотталып, қамауға алынған журналистің қос сырғасын алып шығып, туыстарына табыс етуін тәжік қоғамы бір сәтте анасынан айырылып қалған екі қыздың белгісіндей қабылдады. Әлеуметтік желіде #ямама #ярухшона хештегтерімен челлендж басталды.
Туыстары мен достары Рухшонаның қыздары дегенде шығарда жаны басқа екенін айтады.
"Ол екі қызын жанындай жақсы көреді, "менің сұлу қыздарым" деп отырады", – дейді журналистің анасы Максуда.
"Рухшона түрмеден қаймыққан жоқ, жақындарының сатқындығынан немесе барынан айырылып қалудан да қорықпады. Ол балаларынан жырақ болатынына ғана қамықты", – деді әріптесі.
Анасы қамауға алынғаннан кейін кішкентай Шукрона ана сүтін алмастырады деген қоспаны аузына да алмай қойыпты. Әжесі нәрестеге көже, ботқа беріп амалдап отыр.
Журналистің жақындары ел басшылығынан жазаны жеңілдетуді сұраған. Әзірге оған ешқандай жауап болған жоқ.
